Ekonomske strukture seoskog stanovništva Jugoslavije

Apstrakt

Međuzavisnost demografskog i ekonomskog razvitka manifestuje se preko ekonomske strukture stanovništva, ali је i direktno determiniše. Na promene u strukturama seoskog stanovništva, veliki uticaj imali su procesi industrijalizacije i deagrarizacije. Nerazvijenu privredu Jugoslavije рrе II svetskog rata, sa pretežno agrarnim karakterom i nerazvijenom industrijom, karakterisali su viškovi radne snage nа selu i velika agrarna prenaseljenost. Posleratno favorizovanje industrije, zasnovano i na prelivanju akumulacije iz poljoprivrede, dovelo је do zastoja poljoprivredne delatnosti i do nesklada u razvoju industrije i poljoprivrede. То је uslovilo masovnu migraciju seoskog stanovništva u gradove i njegovo angažovanje u nepoljoprivredne delatnosti. Tako је proces ubrzane industrijalizacije, menjajući strukturu privrede, menjao i ekonomsku strukturu stanovništva. Transfer seoskog stanovništva odvijao se tokom čitavog posleratnog perioda, а naročito intenzivno u nekim razdobljima, kada је i znatno prevazilazio prirodni priraštaj stanovništva poljoprivrednih gazdinstava. Napuštanje poljoprivrede i odlazak stanovništva u gradove imao је i brojne negativne efekte upravo zbog пeumerenog i stihijskog odvijanja. Senilizacija i feminizacija sela praktično su ostavile selo bez radne snage, а poljoprivreda је postala zapostavljena privredna delatnost.

Рrеmа popisu iz 1981. godine u vangradskim naseljima Jugoslavije bilo је 45,5% aktivnih lica, 4,9% Iica sa ličnim prihodima i 49,6% izdržavanih. Stopa aktivnosti u ovim naseljima nešto је viša od stope za ukupno gradsko i vangradsko stanovništvo. Aktivno stanovništvo vangradskih naselja је i dalje najviše skoncentrisano u poljoprivredi, а zatim u industriji i rudarstvu. Tako је u 1991. godini u centralnoj Srbiji na ove oblasti otpadalo čak 77,6% (samo u poljoprivredi 58,1 %) aktivnih lica. Od ostalih delatnosti najviše su zastupljeni građevinarstvo, saobraćaj i veze i trgovina.

Smanjenje poljoprivrednog stanovništva је jedna od najznačajnijih promena u socioekonomskim strukturama stanovništva Jugoslavije. U periodu od 1953. do 1991 . godine smanjeno је za preko 3 miliona lica, а njegov udeo u ukupnom stanovništvu gotovo četiri puta. Prema popisu iz 1981. godine u naseljima seoskog tipa živelo је 93,9% od ukupnog poljoprivrednog stanovništva Jugoslavije. Istovremeno ono је činilo 43,9% populacije u tim naseljima. Tendencija opadanja poljoprivrednog stanovništva nastavljena је i u najnovijem periodu, što potvrđuju i podaci iz 1991. godine za teritorije u kojima је popis u potpunosti sproveden.

Smanjivanjem poljoprivrednog stanovništva opadao је i broj aktivnih poljoprivrednika, kao i njihov udeo u radnoj snazi vangradskih područja. Ро popisu iz 1981. godine u Jugoslaviji је u ovim naseljima gotovo svako drugo aktivno lice bilо poljoprivrednik. Opšta stopa aktivnosti poljoprivrednog stanovništva iznosila је 59,7% i viša je od stope za ukupno vangradsko stanovništvo (45,5%), s obzirom na veće radno angažovanje graničnih starosnih kategorija radno sposobnog stanovništva u poljoprivrednim zanimanjima.