Seoska naselja Jugoslavije: broj, prostorni razmeštaj i struktura prema demografskoj veličini

Apstrakt

U ovom radu analizirana su ruralna naselja SR Jugoslavije i njenih velikih područja (Cma Gora, središnja Srbija, Vojvodina i Kosovo i Metohija): njihov broj i struktura prema demografskoj veličini 1991. u poređenju sa 1948. godinom (nivo velikih područja), kao i prosecan broj stanovnika i gustina (1991) na nivou opština. Prezentirana analiza pokazuje da u posmatranom periodu postepeno, i permanentno, јаčа proces diferencijacije naselja, i to ne samo prema glavnoj socio-funkcionalnoj razlici (selo-grad) već i unutar one kategorije naselja koja su imala ruralna obeležja. Ova је, rezultat, kako nekih specifičnosti fizičko-geografskog i nasleđenog društveno-istorijskog karaktera, tako i veoma značajnih promena u osnovnim populacionim tokovima (proces depopulacije, prostorno-demografske polarizacije, i dr.). Diferencijacija је manje izražena u području Vojvodine i Kosova i Metohije, а više u prostoru Crne Gore i središnjeg dela Srbije. Као zajedničku odliku ruralnih naselja sve četiri makroceline (kao i apsolutno najvećeg broja opština u SR Jugoslaviji), u periodu 1948-1991. godine, autor, ističe sve jacu tendenciju smanjenja stanovništva kao rezultantu dugoročnih emigracionih, ali i nepovoljnih trendova u prirodnom kretanju (brzi pad nataliteta i porast mortaliteta), izuzev u većini opština Kosova i Metohije. То је, između ostalog, rezultiralo i veoma brzim povećanjem broja malih (patuljastih) seoskih naselja, od kojih је većina osuđena na demografsko nestajanje, kao i naglašenijim populacionim usitnjavanjem sve većeg broja ruralnih naselja, sto ćе, biti nastavljeno, i u bliskoj budućnosti.