Prostor bivše Jugoslavije na demografskom raskršću: 25 godina posle raspada
Bočna strana članka
Glavni sadržaj članka
Apstrakt
Prostor bivše Jugoslavije 25 godina nakon raspada zajedničke države karak-terizuju procesi unutar druge demografske tranzicije. S jedne strane su to varijabiliteti niskog fertiliteta i mortaliteta, a s druge procesi relativno jakog iseljavanja bez stvarnog potencijala nadoknađivanja demografskih gubitaka. U takvoj situaciji nalazi se većina država i teritorija današnjeg jugoslovenskog prostora.
Međutim, postoje značajna odstupanja u intenzivnosti osnovnih demografskih procesa. Tako, s jedne strane postoje prostori bitnog povećanja ukupnog broja stanovnika, kao što s druge strane preovlađuju prostori pražnjenja stanovništva i sveobuhvatne depopulacije. Analiza je obuhvatila nacionalne statistike država i teritorija, međusobno metodološki usklađene radi upoređivanja. Poseban analitički problem su predstavljale različite definicije stanovništva. Takozvani princip stalnog stanovništva zamenio je princip „uobičajenog“ prebivališta. Donekle je moguće izdvojiti prisutno stanovništvo i preko tog principa pristupiti analizi podataka.
Cilj analize je bio odrediti demografske promene jugoslovenskog prostora. Rezultati pokazuju da su demografski gubici u periodu 1990–2015 iznosili čak 5 miliona ljudi, uključujući pri tom i „gastarbajter“ privremenu emigraciju iz jugoslovenskog doba koja se pretvorila u trajnu emigraciju. Najveće smanjenje ukupnog broja stanovnika zadesilo je Bosnu i Hercegovinu (–1,093 miliona), zatim Srbiju (–0,94 miliona na predratnom području) i Hrvatsku (–0,53 miliona). Pored velikog dela stanovništva koji je ostao u inostranstvu, kao što su radnici na privremenom radu i njihovi porodični članovi, još od kraja osamdesetih, na ovako masovne gubitke uticali su žrtve rata i progona, a u najnovijem razdoblju – posle izbijanja svetske finansijske, te privredne krize – i pojačana emigracija usled prekarizacije tržišta rada i neo-liberalnih politika vlada. S druge strane, postoje kako područja stagnacije ili blagog pada ukupnog broja stanovnika (Makedonija i Crna Gora) tako i područja povećanja broja stanovnika. Slovenija je, uprkos promeni definicije stanovništva, jedina od zemalja bivše Jugoslavije koja je u periodu 1990–2015. uspela da poveća ukupan broj stanovnika (0,11 miliona).
Analiza, između ostalog, pokazuje i da su nastale bitne demografske promene unutar regija. Najveće relativno smanjenje broja stanovnika zabeležilo je područje Republike Srpske u Bosni i Hercegovini, koje je izgubilo 21 posto ili 0,334 miliona stanovnika.
Preuzimanja
Detalji članka
Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka
Reference
ASK (2016). Quarterly bulletin. April 2016. General Statistics, Series 1. Pristina: Kosovo Agency of Statistics.
AVIOUTSKII, V. (2006). Géopolitiques continentales: le monde au XXIe siècle. Paris: Armand Colin.
BHAS (2016). Census of population, households and dwellings in Bosnia and Herzegovina, 2013. Final results. Sarajevo: Agency for statistics of Bosnia and Herzegovina.
BREZNIK, D. (1972). Fertilitet stanovništva u Jugoslaviji. Beograd: Institut društvenih nauka.
CBS (2016a). Natural Change in Population in The Republic of Croatia, 2015. First Release LIII 7.1.1. Zagreb: Croatian Bureau of Statistics.
CBS (2016b). Statistical databases (electronic resource). Zagreb: Croatian Bureau of Statistics. http://www.dzs.hr/
DEBELJAK, A. (2014). Balkanska brv: Eseji o književnosti jugoslovanske Atlantide. Ljubljana: Beletrina.
DUNCAN, R. C. (2001). World Energy Production, Population Growth, and the Road to the Olduvai Gorge. Population and Environment 22(5): 503–522.
FRIGANOVIĆ, M. (1980). The Transformation of the Yugoslav Population in the Post-war Period. Geographica Iugoslavica 2: 67–79.
FRIGANOVIĆ, M. (1987). Stanovništvo Jugoslavije. U I. Bertić (ur.), Veliki geografski atlas Jugoslavije (str. 36–51). Zagreb: Sveučilišna naklada Liber.
FZS BIH (1994). Popis stanovništva po naseljenim mjestima 1991. Sarajevo: Federalni zavod za statistiku Bosne i Hercegovine.
GREČIČ, V. (1975). Savremene migracije radne snage u Evropi. Beograd: Institut za međunarodnu privredu i politiku.
JORDAN, P. (2015). An Exception in the Balkans: Albania’s Multiconfessional Identity. In S. Brunn (ed.), The Changing World Religion Map - Sacred Places, Identities, Practices and Politics (pp. 1577–1597). Springer Netherlands.
JOSIPOVIČ, D. (2003). Geographical Factors of Fertility. Acta Geographica Slovenica, 43(1): 111–125.
JOSIPOVIČ, D. (2006a). Učinki priseljevanja v Slovenijo po II. svetovni vojni. Migracije 10. Ljubljana: Založba ZRC.
JOSIPOVIČ, D. (2006b). Suitability of Dayton territorial division for the process of integration of Bosnia and Herzegovina (with 12 analytical maps and 5 tables). In M. Bufon et al. (eds.) The western Balkans – a European challenge: on the decennial of the Dayton peace agreement (pp. 391–418). Koper: Založba Annales.
JOSIPOVIČ, D. (2012). Social Solidarity in Post-Socialist Countries. In M. Ellison (ed.) Reinventing Social Solidarity Across Europe (pp. 157–190). Bristol: Policy Press.
JOSIPOVIČ, D. (2013). Psevdoprostovoljne migracije: primer sistema notranjih migracij v nekdanji Jugoslaviji. Ars & humanitas 7(2): 71–85.
JOSIPOVIČ, D. (2015). Slovenia and the census: from the 20th century Yugoslav counts to the register-based census of 2011. Contemporary Southeastern Europe 2(2): 159–175.
JOSIPOVIČ, D. (2016). On the dissolution of Yugoslavia. Treatises and Documents (typescript).
KAA, D. van De (1987). Europe’s second demographic tradition. Population Bulletin 42(1): 1–59.
KAA, D. van De (1999). Europe and its population: The long view. In D. van De KAA et al (eds.) European population (pp. 1–49). Springer Netherlands.
KNUTH, M. (2009). Path Shifting and Path Dependence: Labour Market Policy Reforms Under German Federalism. International Journal of Public Administration 32(12): 1048–1069.
LESTHAEGHE, R. J. (1983). A century of demographic and cultural change in Western Europe: An exploration of underlying dimensions. Population and development Review 9(3): 411-435.
LUKIĆ, V. (2015). Položaj starijih prisilnih migranata u Srbiji. Stanovništvo 53(1): 39–60.
MACURA, M. (1974). Prilozi teoriji i politici stanovništva – izbor članaka i rasprava. Beograd: Ekonomski institut.
MAGDALENIĆ, I. & VOJKOVIĆ, G. (2015). Promene u starosnom modelu rađanja u Srbiji i zemljama Evropske unije – komparativna analiza. Stanovništvo 53(2): 43–66.
MALAČIČ, J. (1985): Sodobno obnavljanje prebivalstva in delovne sile. Ljubljana: Državna založba Slovenije.
MARINKOVIĆ, D. & VRANJEŠ, R. (2013). Preliminarni rezultati popisa stanovništva Pepublike Crpske 2013. i njegova uporedivost sa prethodnim popisom iz 1991. godine. Demografija 10: 35–46.
MONSTAT (2016). Releases – Main demographic indicators (electronic resource). Podgorica: Statistical Office of Montenegro. http://www.monstat.org/cg/page.php?id=177&pageid=47
NEDIĆ, A. (2007). Rat bez rata. Tolisa: Grafolade Ugljara.
NIKITOVIĆ, V. (2013). Demografska budućnost Srbije na drugi način. Stanovništvo 51(2): 53–81.
O’TUATHAIL, G. & DAHLMAN, K. (2006). Has ethnic cleansing succeeded? Geographies of minority return and its meaning in Bosnia and Herzegovina. In M. Bufon et al. (eds.) The western Balkans – a European challenge: on the decennial of the Dayton peace agreement (pp. 349-366). Koper Capodistria: Annales.
PAASI, A. (1986). The institutionalization of regions: a theoretical framework for understanding the emergence of regions and the constitution of regional identity. Fennia 164(1): 105–146.
PETROVIĆ, R. (1987). Migracije u Jugoslaviji i etnički aspekt. Novi Beograd: Istraživačko-izdavački centar SSO Srbije.
PIKETTY, T. (2015). The economics of inequality. Cambridge (USA): Harvard University Press.
POBRIĆ, A. (2015). Fertility trends in Europe: fertility changes and recent characteristics in Bosnia and Herzegovina. Geografski pregled 36: 109–134.
RAŠEVIĆ, M. (1971). Determinante Fertiliteta u Jugoslaviji. Beograd: Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka.
RMSSO (2016). Natural Population Change, 2015. Statistical Review: Population and Social Statistics, 855. Skopje: Republic of Macedonia, State Statistical Office.
RSIS (2016a). Statistical Yearbook of Republic Srpska 2016, No 8. Banja Luka: Republic of Srpska – Institute of Statistics.
RSIS (2016b). Open letter, 15 July 2016 (electronic resource). Banja Luka: Republic of Srpska – Institute of Statistics. http://www.rzs.rs.ba/front/article/2076/?left_mi=None&add=None
SEKULIĆ, D., MASSEY, G. & HODSON, R. (2006). Ethnic intolerance and ethnic conflict in the dissolution of Yugoslavia. Ethnic and Racial Studies 29(5): 797–827.
SENTIĆ, M. (1963). Šema stalnih rejona za demografska istraživanja. Stanovništvo 1(2): 165–178.
SI-STAT (2016). Data portal – Population (electronic resource). Ljubljana: Statistical Office of the Republic of Slovenia. http://pxweb.stat.si/pxweb/Database/Demographics/Demographics.asp
SORS (2013). Migrations. Data by municipalities and cities. Census of popu-lation, households and dwellings, 2011, book 9. Belgrade: Statistical Office of the Republic of Serbia.
SORS (2016). Statistical databases (electronic resource). Belgrade: Statistical Office of the Republic of Serbia. http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/Public/PageView.aspx?pKey=162
STANDING, G. (2014). Precariat: the new dangerous class. New York: Bloomsberry.
STANTON, W. (2003). The Rapid Growth of Human Population 1750-2000. Brentwood: Multi-science Publishing Company.
SZS (1990). Statistički godišnjak 1989. Beograd: Savezni zavod za statistiku.
SZS (1991). Statistički godišnjak 1990. Beograd: Savezni zavod za statistiku.
SZS (1992). Knjige Popisa 1991. Metodološka objašnjenja, Beograd: Savezni zavod za statistiku.
ŠIRCELJ, M. & ILIĆ, M. (2004). Tablice umrljivosti prebivalstva 2000 – 2002. Statistične informacije 169, Prebivalstvo 3. Ljubljana: Statistični urad Republike Slovenije.
ŠIRCELJ, M. (1990). Rodnost jugoslovanskih žensk glede na njihovo aktivnost in socialno-poklicni položaj. Prikazi in študije 1 (pp. 13–19). Ljubljana: Statistični urad Republike Slovenije.
TABEAU, E. (2009). Conflict in numbers: Casualties of the 1990s Wars in the Former Yugoslavia (1991–1999). Belgrade: Helsinki Committee for Human Rights in Serbia.
ULSRS (1970). Uradni list SRS 32/1970. Ljubljana: Uradni List SR Slovenije.
UNHCR (2000). The Global Report 1999 (electronic resource). Geneva: UNHCR. http://www.unhcr.org/publications/fundraising/4a0d20356/global-report-1999.html
UNHCR (2016). Statistical Yearbooks 1994-2000 (electronic resource). Geneva: UNHCR. http://www.unhcr.org/statistical-yearbooks.html
VOGELNIK, D. (1965). Razvoj prebivalstva Slovenije zadnjih dvesto let z jugoslovanske in evropske perspektive. Ekonomski zbornik 7: 213–348.
World Bank (2016). World Development Indicators (electronic resource). New York: World Bank.
http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators
WERTHEIMER-BALETIĆ, A. (1982). Demografija – stanovništvo i ekonomski razvitak. Zagreb: Informator.