Efekti životnog ciklusa, generacijske pripadnosti i perioda istraživanja na emancipativne vrednosti u Srbiji
Bočna strana članka
Glavni sadržaj članka
Apstrakt
Serija istraživanja u novije vreme ukazuje na to da emancipativne vrednosti, davanje važnosti slobodi izbora i jednakim mogućnostima predstavljaju ključnu komponentu šireg istorijskog procesa ljudskog osnaživanja. Navodno posledica procesa modernizacije, koja uvećava dostupnost resursa i sposobnosti za ostvarivanje sloboda, emancipativne vrednosti jedna su od njenih glavnih sociokulturnih manifestacija i imaju veoma izražene „posledice” u društveno-političkom smislu. Glavni mehanizam njihovog širenja je, u teoriji, smena generacija, ali su sve glasniji i alternativni pogledi koji naglašavaju važnost efekata životnog ciklusa i tzv. period efekata u njihovoj izraženosti. Cilj ovog rada je analiza efekata životnog ciklusa, generacijske pripadnosti i perioda istraživanja na preferenciju emancipativnih vrednosti u Srbiji, u periodu od 1996. do 2017. godine. Podaci korišćeni u analizi prikupljeni su tokom trećeg, petog i sedmog talasa Svetske studije vrednosti (engl. World Values Survey, WVS), sprovedenih u Srbiji 1996. (N=1.280), 2006. (N=1.220), odnosno 2017. godine (N=1.046). Podaci su prikupljeni intervjuima „licem u lice” na reprezentativnim uzorcima punoletnih građana/ki Srbije. U analizi su korišćene mere emancipativnih vrednosti koje čine sastavni deo originalnih WVS baza podataka. Kao posredna mera faze životnog ciklusa osobe korišćena je rekodirana varijabla uzrasta (mladi/srednjih godina/stariji). Na osnovu starosnog perioda tokom kojeg je osoba proživela svoje formativne godine (uzrast 15–24 godine), konstruisana je tipologija generacijske pripadnosti (npr. socijalistička generacija, politički sazrela između 1946. i 1979. godine). Kao mera efekata perioda korišćena je godina u kojoj je sprovedeno istraživanje. Rezultati pokazuju da emancipativne vrednosti više prihvataju mlađe nego starije osobe (r = .22**), kao i u talasima istraživanja posle 2000. godine (r = .17**), a manje pripadnici/e socijalističke generacije (p < .01) nego onih generacija koje su svoje formativne godine provele posle 2000. godine, omnibus F(5, 3440) = 58,19**. Kada su takve analize bile moguće, pokazalo se da u okviru iste generacije mlađe osobe gotovo uvek izraženije prihvataju emancipativne vrednosti nego starije. Slično, oni/e u istim fazama životnog ciklusa i pripadnici/e iste političke generacije, u različito vreme odnosno između tri talasa istraživanja, razlikuju se u stepenu prihvatanja ovih vrednosti, koje generalno dobijaju na značaju tokom vremena u skoro svim starosnim i generacijskim grupama, posebno kada se uporede istraživanje sredinom devedesetih godina XX veka i kasnija istraživanja, nakon demokratskih promena 2000. Rezultati ukazuju na složen odnos između efekata životnog ciklusa, generacijske pripadnosti i period efekata, s jedne strane, i emancipativnih vrednosti, s druge strane, i dovode u pitanje isključivi značaj koji se obično pripisuje generacijskim razlikama u teoriji. U završnim delovima diskutovane su moguće implikacije dobijenih nalaza za teoriju vrednosti, kao i praktične implikacije koje se odnose na mogućnost promene vrednosti u srpskom društvu.
Preuzimanja
Detalji članka
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Nekomercijalno 4.0 Internacionalna licenca.
Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka
Reference
Beck, A. P., & Jennings, K. M. (1979). Political Periods and Political Participation. American Political Science Review, 73, 737-50. https://doi.org/10.2307/1955401
Erickson, E. H. (1959). Identity and the life cycle. New York: International Universities Press.
Hofstede, G. (1980). Culture’s consequences – International differences in work-related values. New York: Sage Publications.
Inglehart, R. (1990). Culture shift in advanced industrial society. Princeton University Press.
Inglehart, R., & Welzel, C. (2005). Modernization, Culture Change, and Democracy – The Human Development sequence. Cambridge: Cambridge University Press.
Inglehart, R., Haerpfer, C., Moreno, A., Welzel, C., Kizilova, K., Diez-Medrano, J., Lagos, M., Norris, P., Ponarin, E., & Puranen, B. (Eds.). (2022). World Values Survey: All Rounds - Country-Pooled Datafile. Madrid, Spain & Vienna, Austria: JD Systems Institute & WVSA Secretariat. Dataset Version 3.0.0. https://doi.org/10.14281/18241.17
Jackman, R. W., & Miller, R. A. (1996). A Renaissance of Political Culture. American Journal of Political Science, 40(3), 632-659. https://doi.org/10.2307/2111787
Jackman, R. W., & Miller, R. A. (1998). Social capital and politics. Annual Review of Political Science, 1, 47–73. https://doi.org/10.1146/annurev.polisci.1.1.47
Jennings, M. K., & Niemi, R. G. (1981). Generations and politics: A panel study of young adults and their parents. New Jersey: Princeton University Press.
Maio, G. R. (2017). The psychology of human values. London: Psychology press.
Mannheim, K. (1952). The problem of generations. In P. Kecskemeti (Ed.), Karl Mannheim: Essays (pp. 276-322). London: Routledge.
Mishler, W., & Rose, R. (2002). Learning and re-learning regime support: The dynamics of post-communist regimes. European Journal of Political Research, 41(1), 5-36. https://doi.org/10.1111/1475-6765.00002
Mishler, W., & Pollack, D. (2003). On culture, thick and thin: Toward a neo-cultural synthesis. In D. Pollack, J. Jacobs, O. Muller & G. Pickel (Eds.), Political culture in post-Communist Europe: Attitudes in new democracies (pp. 237-256). Aldershot: Ashgate.
Muller, E. N., & Seligson, M. A. (1994). Civic culture and democracy: the question of causal relationships. American Political Science Review, 88(3), 635-652. https://doi.org/10.2307/2944800
Nikolayenko, O. (2008). Life cycle, generational and period effects on protest potential in Yeltsin's Rus-sia. Canadian Journal of Political Science, 41(2), 437-460. https://doi.org/10.1017/S0008423908080463
O'Rand, A. M., & Krecker, M. L. (1990). Concepts of the life cycle: Their history, meanings, and uses in the social sciences. Annual review of sociology, 16, 241-262. https://www.jstor.org/stable/2083270
Pavlović, Z. (2006). Vrednosti u Srbiji u drugom dobu modernizma. Sociološki pregled, 40(2), 247-262. https://doi.org/10.5937/socpreg0602247P
Pavlović, Z. (2008). Demokratska politička kultura u Srbiji pre i posle demokratskih promena. Nova srpska politička misao, 16(3-4), 157-176.
Pavlović, Z. (2009a). Is there a sociodemographic model of acceptance of postmaterialist values? The case of Serbia. Sociologija, 51(2), 177-188. https://doi.org/10.2298/SOC0902177P
Pavlović, Z. (2009b). Vrednosti samoizražavanja u Srbiji – u potrazi za demokratskom političkom kulturom. Beograd: Institut društvenih nauka.
Pavlović, Z. (2014). Intrinsic or Instrumental Support for Democracy in a Post-Communist Society. The Case of Serbia. European Quarterly of Political Attitudes and Mentalities, 3(1), 31-42.
Pavlović, Z. (2015). Individual and Country Level Determinants of (Post)Materialist Values in Eastern Europe. European Quarterly of Political Attitudes and Mentalities, 4(2), 1-11.
Pavlović, Z. (2018). Emancipative Values in a Post-Communist Society: The Case of Serbia. In N. Lebedeva, R. Dimitrova & J. Berry (Eds.), Changing Values and Identities in the Post-Communist World. Societies and Political Orders in Transition (pp. 53–66). Cham: Springer.
Pavlović, Z. (2021). Psihologija vrednosti. Beograd: Institut za psihologiju.
Pavlović, Z. (2022, June 27). Emancipative values reproduction materials. Retrieved from https://osf.io/ngpuj/?view_only=95333a566b0a4f84bd3e73d03a427528
Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and em-pirical tests in 20 countries. In M. Zanna (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology (pp. 1-65). San Diego, CA: Academic Press. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60281-6
Schwartz, S. H., & Bardi, A. (1997). Influences of Adaptation to Communist Rule on Value Priorities in Eastern Europe. Political Psychology, 18(2), 385-410. https://doi.org/10.1111/0162-895X.00062
Schwartz, S. H. (2017). The refined theory of basic values. In S. Roccas & L. Sagiv (Eds.), Values and behavior: Taking a cross cultural perspective (pp. 51–72). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-56352-7_3
Van Lange, P. A. M., De Bruin, E. M. N., Otten, W., & Joireman, J. A. (1997). Development of prosocial, individualistic, and competitive orientations: Theory and preliminary evidence. Journal of Personality and Social Psychology, 73(4), 733–746. https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.4.733
Vilar, R., Liu, J. H.-f., & Gouveia, V. V. (2020). Age and gender differences in human values: A 20-nation study. Psychology and Aging, 35(3), 345–356. https://doi.org/10.1037/pag0000448
Welzel, C. (2006). Democratization as an emancipative process: The neglected role of mass motivations. European Journal of Political Research, 45(6), 871-896. https://doi.org/10.1111/j.1475-6765.2006.00637.x
Welzel, C., & Inglehart, R. (2009). Political culture, mass beliefs and value change. In C. Haerpfer, P. Bernhagen, R. Inglehart & C. Welzel (Eds.), Democratization (pp. 126–144). Oxford: Oxford University Press.
Welzel, C. (2013). Freedom rising: Human empowerment and the quest for emancipation. Cambridge: Cambridge University Press.
Welzel, C., & Moreno Alvarez, A. (2014). Enlightening people: The Spark of emancipative values. In C. Welzel & R. Dalton (Eds.), The civic culture transformed – from allegiant to assertive citizens (pp. 59-90). Cambridge: Cambridge University Press.