Starenje evropskih populacija i njegovi činioci. Primer Francuske i Grčke

Apstrakt

Demografi su davno pokazali da je, suprotno opštem mišljenju, starenje stanovništva razvijenih zemalja, tj. povećanje udela starih i njemu korelirajuće (odgovarajuće) smanjenje udela mladih, bilo je, i još uvek jeste, izazvano padom nataliteta, a ne produženjem očekivanog trajanja života. Ipak, već nekoliko decenija, starenje od baze starosne piramide je praćeno starenjem s vrha. Sadašnje ubrzanje povećanja broja starih je rezultat napretka u borbi za snižavanje mortaliteta.  U stvari,  dok  su  se  do pre relativno kratkog vremena progres u borbi protiv bolesti i poboljšanje zdravstvenog stanja odnosili pre svega na mlade, sto je omogućavalo povećanje njihovog udela u ukupnom stanovništvu, sada je smrtnost dece na tako niskom nivou da se ne mogu očekivati znatnija poboljšanja. Aktuelna poboljšanja u tom domenu se tiču prvenstveno starih.

Tri faktora zajednički determinišu broj i (ili) udeo stanovništva određene starosti: fertilitet, mortalitet i spoljne migracije. Ali ne treba zaboraviti da se ti faktori tiču stanovništva sa konkretnom starosnom strukturom koja je sa svoje strane rezultat dotadašnjih promena spomenutih determinirajućih činilaca.

U radu su najpre ispitane posledice promena svakog od spomenuta tri faktora koje su se desile u periodu posle Drugog svetskog rata. Za primer su uzete dve evropske zemlje: Francuska i Grčka, zemlje u kojima je demografska tranzicija otpočela u različito vreme i koja se kasnije odvijala bitno drugačijim intenzitetom. U nastavku je za obe zemlje procenjena uloga nasleđene starosne strukture s početka perioda posmatranja. Najzad, u radu je ukazano na buduće posledice dosadašnjih trendova spomenutih faktora starenja stanovništva.

Uticaji fertiliteta, mortaliteta i migracija su određeni na osnovu primene simulacionih metoda. U simulacijama je jedan faktor posmatran kao konstantan tokom čitavog posmatranog perioda (na nivou s početka perioda), uz istovremenu varijabilnost preostala dva. Uticaj nasleđene starosne strukture na aktuelni proces starenja utvrđen je primenom istih simulacija, ali sa različitim polaznim starosnim strukturama (pošlo se od stabilnih populacija izrađenih na osnovu tablica smrtnosti 1950. za Francusku, odnosno, 1960. za Grčku). Na osnovu rezultata simulacija se može zaključiti da je inicijalna starosna struktura vrlo važan element razvitka stanovništva. Ona predstavlja sintezu evolucije fertiliteta, mortaliteta i migracija u prethodnih sto godina, i kao takva stvara snažnu inerciju čiji se efekti mogu dugo osećati. Takođe, deformacije u starosnoj piramidi izazvane vanrednim događajima, kao sto su bili Prvi i Drugi svetski rat iii naglo povećanje fertiliteta, kao na primer baby-boom u Francuskoj, mogu izazvati demografski eho koji će se osećati barem u jednoj generaciji.

Osnovni rezultati simulacija omogućavaju da se sagleda specifična tezina promena mortaliteta na odvijanje procesa starenja (starenje s vrha starosne piramide), uporedo sa već dobro poznatom ulogom pada fertiliteta (starenje od baze). S druge strane, uticaj migracija je ograničenu, a njihov uticaj je u posmatranim zemljama bio suprotnog smera - lagano je ubrzavao starenje u Grčkoj, a lagano usporavao u Francuskoj. U isto vreme demografsko starenje je ranih 1990-ih u obe zemlje bilo usporenije nego sto bi se odvijalo da se radilo o stabilnim populacijama.

Najzad, u Francuskoj kao i u Grčkoj, neizbežno je ubrzanje procesa starenja cak i u odsustvu značajnijih promena fertiliteta. Naime, očekuje se da će mortalitet ubuduće imati značajniju ulogu u starenju, s obzirom da će produženje očekivanog trajanja života pri živorođenju u sve većoj meri biti rezultat produženja života stanovništva starijeg od 60 godina.