Vrednosno-refleksivni pristup pokazateljima pravoslavne religioznosti stanovništva

Apstrakt

U savremenoj sociologiji religije koja se bavi proučavanjem pravoslavne religioznosti, poglavito Rusije a delimično i Srbije, postoje različiti teorijsko-metodološki pristupi kriterijumima pravoslavne religioznosti stanovništva. Dva se mogu izdvojiti kao paradigmatični slučajevi: prvi bismo mogli nazvati klasičnim ili pozitivističkim pristupom a drugi alternativnim ili fenomenološkim. Istraživači koji zagovaraju prvi pristup smatraju da se u proceni nečije religioznosti ne može koristiti samo jedan indikator u istraživanjima (npr. religiozna samoidentifikacija), već više njih, koji će praktično potvrditi, kroz religiozno ponašanje ispitanika, kultne radnje i obrednu praksu, njegovu početnu religijsku ili konfesionalnu samoidentifikaciju. Introspekcija ispitanika kao subjektivni čin mora se potvrditi nekim religioznim objektivnim činjenjem pošto u suprotnom ostaje fikcija bez realnog sadržaja a vernici utvrđeni na taj način više sliče nekim imaginarnim nego stvarnim. Za pripadnike fenomenološkog pristupa, za razliku od klasičnog, krucijalni kriterijum upravo jeste samoidentifikacija ispitanika, svest o pripadnosti religijskoj ili konfesionalnoj zajednici. Ovim autorima nije važan toliko pojam religioznosti kao fiksiranog trenutnog stanja i diskretne veličine koliko je važan pojam ucrkovljenja koji se posmatra dinamički, tj. kao proces koji ima svoju evoluciju i koji započinje u nekom trenutku pa se protokom vremena brže ili sporije približava idealnim zahtevima koji se traže, a ispunjava ih duboko ucrkovljeni pravoslavni vernik. Pored analize ova dva pristupa, autori daju obrazloženje za treći, integralni, vrednosno-refleksivni pristup sociološkim kriterijumima religioznosti zasnovan na pojmovima refleksije, izbora i konteksta. Predlaže se kriterijum religioznosti kao stabilna, nereverzibilna intencija ka uronjenosti društvenog aktera u religiozni kontekst pa je, prema tome, uronjenost u samo “jezgro“ religije osnovni pokazatelj njegove religijske vrednosne orijentacije.