Društveni položaj Roma u Srbiji – demografski aspekti u javnim politikama multikulturalizma

Apstrakt

Prema Popisu iz 2011. godine, Srbija je multietnička država u kojoj blizu 18% stanovništva pripada nacionalnim manjinama. U pravnom sistemu Republike Srbije prihvaćena je logika „velikog broja“ po kojoj brojnije nacionalne manjine ostvaruju „više“ prava. Od broja pripadnika nacionalne manjine, ali i od rasprostranjenosti njihovog stanovništva, društvene organizovanosti manjinske zajednice i ustrojstva manjinske samouprave zavisi koja kolektivna prava će pripadnici nacionalnih manjina ostvarivati i količina novca koja će im za to biti raspoređena iz javnih izvora. Brojnije nacionalne manjine imaju više šanse da obezbede uslove za očuvanje i unapređenje etničkog identiteta.

U odnosu na broj pripadnika, Romi u Srbiji bi trebalo da ostvaruju ista prava koja su dostupna pripadnicima bošnjačke i mađarske nacionalne manjine. Međutim, to nije tako jer, za razliku od Bošnjaka i Mađara koji ostvaruju punu kulturnu autonomiju, Romima je ona nedostupna budući da su za njeno ostvarivanje, pored brojnosti, važne i teritorijalna rasprostranjenost manjine i solidarnost članova grupe. O rasprostranjenosti romskog stanovništva nije vođeno računa kada je uređivano učešće nacionalnih manjina u političkom životu zemlje, a i mere socijalno ekonomske integracije Roma su uslovljene demografskim aspektima. U Strategiji socijalnog uključivanja je predviđeno da se većina strateških mera ostvaruje u lokalnoj samoupravi, a da broj Roma varira od opštine do opštine, te se zbog toga strateško planiranje inkluzivnih mera procenjuje u odnosu na apsolutni i relativni udeo u ukupnom stanovništvu jedinice lokalne samouprave.

Osnovni problem u vezi sa ostvarivanjem kolektivnih prava nacionalnih manjina u Srbiji je centralizovani položaj manjinskih samouprava. Njihova decentralizacija je neophodna da bi se omogućilo neposredno učešće pripadnika nacionalnih manjina u institucionalnoj zaštiti manjinskih identiteta. Decentralizovani model ostvarivanja prava na samoupravu i „kulturnu autonomiju“ nacionalnih manjina upućuje na integrativni pristup multietničnosti, pospešuje saradnju lokalnih manjina sa lokalnim vlastima i doprinosi boljim interkulturalnim vezama.

Propisivanjem decentralizovanog modela manjinskih samouprava omogućilo bi pripadnicima nacionalnih manjina da u lokalnim zajednicama neposredno kreiraju i učestvuju u javnim politikama kojima im se omogućava direktan pristup pravima iz kulturne autonomije. Prirodi srbijanske multietničnosti, koju karakterišu razlike u broju, disperziranosti i društvenom organizovanju manjina, prijemčivija je politika multikulturalnosti neposredno usmerena ka pripadniku manjine i njegovom okruženju.

Kome onda ovakva politika multikulturalnosti ne odgovara? Pre svega političkim strankama brojnih i homogeno nastanjenih nacionalnih manjina koje u postojećem sistemu imaju dobru pregovaračku poziciju, a potom političkim strankama na vlasti kojima je lakše da se oko „pravila igre“ dogovaraju sa nekolicinom manjinskih lidera umesto da ih uspostave u logičan pravni i upravni sistem u kojem je volja građana odlučujući faktor. Decentralizovana politika multikulturalnosti ne odgovara ni monokulturalistima, koje ne zanima šta se dešava izvan njihovih etnokulturnih zajednica. Monokulturalisti su zagovornici segregativnog multikulturalizma i njima, bilo da su pripadnici većine ili manjine, odgovara politička i društvena homogenost i zatvorenost etničkih zajednica, koje je u tim uslovima, uz malo populizma, lako kontrolisati i usmeravati ih.