Tranzicija fertiliteta u radovima albanskih autora sa Kosova i Metohije
Bočna strana članka
Glavni sadržaj članka
Apstrakt
Visok nivo fertiliteta ukazuje da je na Kosovu i Metohiji još uvek prisutan reproduktivni model sa elementima tradicionalnog tipa, koga karakteriše dug period radjanja tokom reproduktivnog perioda, kao i znatno učešće viših redova rodjenja. Veliki broj albanskih autora sa Kosova i Metohije smatra da su za takvo stanje, koje je direktno uslovljeno nerazvijenošću Pokrajine u socijalnom, ekonomskom, medicinskom, kulturnom i dr. smislu, odgovorni istorijski uslovi u kojima se razvijalo stanovništvo, naročito albanske nacionalnosti, odnosno, način života u kome dominira patrijarhalni duh i tradicionalni sistem vrednosti. U okviru psiholoških faktora fertiliteta vrlo bitno mesto zauzima tradicija, čiji se uticaj manifestuje kroz odredjivanje starosti supružnika pri sklapanju braka, stabilnost braka, negativan stav o celibatu, zatim, odnosu tradicije i radjanju prema polu deteta, kao i sprezi tradicije i religije. Značajno mesto zauzima i položaj žene u porodici i društvu, jer inferiorni položaj žene doprinosi da ona postane "čuvar tradicije", odnosno da obezbedjuje kontinuitet patrijarhalnog načina života, iako su njegove vrednosti okrenute protiv samih žena.
Medju albanskim autorima sa Kosova i Metohije može se reći da vlada konsenzus da je za sporu tranziciju fertiliteta najviše odgovoran nepovoljan društveno-ekonomski položaj stanovništva. Pokrajina je najkasnije od svih delova SFR Jugoslavije ušla u proces urbanizacije i industrijalizacije, dok je, kako se navodi, i obim i tempo tih procesa bio nedovoljan da bi značajnije uticao na menjanje demografskog kompleksa i socijalnog stanja uopšte. Navodi se i da ukoliko bi se sproveo intenzivan ekonomski razvitak Kosova i Metohije, nivo nataliteta bi se smanjio za znatno kraće vreme nego što su to uspeli da učine drugi delovi zemlje.
Planiranje porodice je oblast koja je izazvala najviše polemike medju albanskim autorima sa Kosova i Metohije. Teme koje su se isticale po važnosti mogu se podeliti u tri grupe: šta se podrazumeva pod planiranjem porodice, koji su razlozi za usvajanje i sprovodjenje programa za planiranje porodice, kao i koji su mogući načini sprovodjenja ovih programa. Takodje se mogu izdvojiti i dve grupe istraživača. Prva koja smatra da reproduktivnu svest odredjuju faktori modernizacije društva, tj. da se planiranje porodice rešava samo u hodu sa privrednim i društvenim razvojem Pokrajine, i druga grupa autora, koja smatra da društveno-ekonomski razvitak jeste potreban uslov, medjutim, društvo treba da usmerava akcije u cilju razvoja odredjenih društvenih delatnosti i obezbedjivanja uslova za sprovodjenje prava čoveka na slobodno roditeljstvo i programa za planiranje porodice.
Preuzimanja
Detalji članka
Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka
Reference
AGANI, H. (1962). "Ninullat në letërsinë popullore shqipe". Gjurmime albanologjike nu.1 (Prishtinë).
BARAKU, E. & N. HASANI (1973). "Uticaj organizovane zdravstvene službe na planiranje porodice u SAP Kosovo", Izgradnja društvenih stavova o populacionoj politici u Jugoslaviji (Beograd:Savezna konfencija SSRNJ, Savet za planiranje porodice Jugoslavije).
BASHA, T. (1983). Determinante prirodnog kretanja stanovništva Kosova, doktorska disertacija (Beograd: Prirodno-matematički fakultet).
BASHA, T. (1984). "Fertilitet ženskog stanovništva u nedovoljno razvijenim područjima sa osvrtom na Kosovo", Zbornik radova Jugoslovenskog simpozijuma "Geografski aspekt prirodnih i ljudskih resursa Jugoslavije" (Priština).
BEGOLLI, V. (1976). "Pozita shoqëroro-ekonomike e femrës në Kosovë", Economia, nu. 2 (Prishtinë).
BEGOLLI, V. (1979). "Položaj žene na Kosovu prema običajnom pravu", Obeležja br. 6 (Priština).
BEGOLLI, V. (1983). "Žena u privredi Kosova", Economia br. 3, (Priština).
BEGOLLI, V. (1986). "Pravni aspekti ostvarivanja ustavnog prava čoveka da slobodno odlučuje o radjanju dece", Populaciona politika u jugoslovenskom socijalističkom samoupravnom društvu (Beograd: Savet za planiranje porodice Jugoslavije).
BEJTULAHU, Z. (1978). "Demografska kretanja i privredni rast manje razvijenih republika i Autonomne pokrajine Kosovo", Economia, br. 3 (Priština).
ČESKO, E. (1987). "Andragoško-psihološki problemi planiranja porodice i upotreba sredstava kontracepcije" Socijalna politika, br. 11-12 (Beograd).
ČESKO, E. (1988). "Andragoški pristup vaspitanja i obrazovanja za brak i odgovorno roditeljstvo", Obeležja br. 1 (Priština).
ČESKO, E. (1990). "Psihološko-andragoški aspekti nataliteta na Kosovu" Obeležja, br. 2 (Priština).
DJEČOVI, Š. K. (ed.) (1986). Kanon Ljeke Dukadjinija, (posthumno djelo) (Zagreb: Stvarnost).
GJERGJI, L. (1977). Roli i femrës shqiptare në familje dhe shoqëri (Sarajevë:Fakulteti Filozofik).
ZYLFIU, N. (1984). "Roditelji i nastavnici o problemima polnog vaspitanja mladih - bitan element populacione politike", u Populaciona politika u jugoslovenskom socijalističkom samoupravnom društvu (Beograd: Savet za planiranje porodice Jugoslavije).
ISLAMI, H. (1985). "Zakasnjela demografska tranzicija na Kosovu u okviru demografskog prelaznog razdoblja u Jugoslaviji i Evropi" Sociologija, br. 3 (Beograd).
ISLAMI, H. (1989). Demografski problemi Kosova i njihovo tumačenje, U Kosovo-Srbija-Jugoslavija (Ljubljana:Univerzitetna konferenca ZSMS).
ISLAMI, H. (1990). Kosova dhe shqiptarët (ćështje demografike), (Prishtinë:Pena).
ISLAMI, H. (1997). Dimensioni demografik i ćëstjes së Kosovës, (Prishtinë: Enti i teksteve dhe i mjeteve mësimore i kosovës).
KRASNIQI, M. (1990). "Roli i traditës në vetëdijen reproduktive ndër sqiptarët de mundësia e transformimit të saj", Gjurmime Albanologjike – folklor dhe etnologji, nu. 19, (Prishtinë).
LIMANI, M. (1980). Investicije i privredni razvoj SAP Kosovo (Priština: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva SAP Kosova).
LIMANI, M. (1989). "Osobenost pada nataliteta na Kosovu", u Problemi politike obnavljanja stanovništva u Srbiji (Beograd: SANU - Demografski zbornik 1).
LIMANI, M. (1989). "Razvoj nije jedini, ali je glavni činilac", u Problemi politike obnavljanja stanovništva u Srbiji (Beograd: SANU - Demografski zbornik 1).
MAXHARAJ, B. (1990). Ekonomska aktivnost stanovništva SAP Kosova (ekonomsko-demografska studija) (Priština: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva SAP Kosova).
MEROVCI, K. & E. BERISHA (1973). "Nevoja e planifikimit të familjes në Kosovë", Economia, nu. 1.
PLANA, S. (1970). "Këngët e lindjes dhe ninullat shqiptare", Buletin i Muzeut të Kosovës nu. 10 (Prishtinë).
PUPOVCI, S. (1967). "Kanuni i Lekë Dukagjinit (burimet, origjina, emri dhe vlefshmenija)", Përparimi, nu 8, (Prishtinë).
PUPOVCI, S. (1968). Gradjanskopravni odnosi u zakoniku Leke Dukadjinija (Priština: Pravni fakultet).
PUSHKA, A. (1987). "Vlerësimi kuantitativ i ndikimit të faktorit socio-kulturor dhe etnik në shkallën e lindjesisë", Përparimi, nu. 4-5 (Prishtinë).
PUSHKA, A. (1989). "Činioci i osobine porasta stanovništva na Kosovu", u Problemi politike obnavljanja stanovništva u Srbiji (Beograd: SANU - Demografski zbornik 1).
PUSHKA, A. (1989). "Kombinovane mere politike", u Problemi politike obnavljanja stanovništva u Srbiji (Beograd: SANU - Demografski zbornik 1).
PUSHKA, A. (1989). "Faktori nataliteta i njihova kvantifikacija", u Problemi politike obnavljanja stanovništva u Srbiji (Beograd: SANU - Demografski zbornik 1).
RRAPI, G. (1986). Brak albanaca na Kosovu (doktorska disertacija u rukopisu) (Beograd: Filozofski fakultet).
RRAPI, G. (1995). Savremene albanske zadružne porodice na Kosovu (Beograd: Institut za sociološka istraživanja).
SALIHU, D. i dr. (1988). "Zdravstveno vaspitni rad u osnovnoj zdravstvenoj zaštiti na teritoriji SAP Kosova", Zbornik radova IV tradicionalnih susreta zdravstveni radnika SAP Kosova (Priština).
SUSURI, H. (1983). "Punësimi dhe papunësimi i femrës në KSA të Kosovës", Përparimi, nu. 6 (Prishtinë).