Smanjenje smrtnosti starog stanovništva u Jugoslaviji - šansa za povećanje očekivanog trajanja života

Apstrakt

U radu se analizira nivo i struktura smrtnosti starog stanovništva u Jugoslaviji sa ciljem da se utvrdi intenzitet ostvarenih promena i pruži odgovor o tome koliko su one značile i približavanje pozitivnim trendovima uočenim u razvijenim zemljama u najnovijem periodu. Iako je bila nedovoljno zastupljena u demografskoj analizi, analiza smrtnosti kod starih sve više dobija na značaju u svetu. Osim razloga koji proističu iz porasta broja starih lica i otuda njihovog većeg udela u ukupnom broju umrlih, sve više su u fokusu interesovanja zavidni rezultati postignuti u snižavanju smrtnosti starih lica. Jer, dok su ranija istraživanja govorila o dominantnom uticaju smanjenja smrtnosti kod mladjih godišta na porast očekivanog trajanja života novorodjenih, skorije analize upravo potvrdjuju važnost smanjenja mortaliteta kod starijih.

U uslovima smrtnosti iz 1997/98. godine, u proseku muškarce u Jugoslaviji očekuje dodatnih 13,4 godina života, a žene 15,2 godine. U toku više od pet decenija očekivano trajanje života starih 65 godina povećalo se za svega 1,2 godine kod muškog i 1,9 godina kod ženskog stanovništva. Od toga, najveći porast ostvaren je u periodu 1950/51-1960/61 kod oba pola. Kod muškaraca zabeležen je i mali pad srednjeg trajanja života u periodu 1960/61-1970/71, a kod žena u najnovijem periodu. Inače, godišnja stopa porasta je sve do osamdesetih bila znatno niža od stope porasta za nultu godinu. Tek u periodu 1980/81-1990/91. brži rast imalo je očekivano trajanje života za starost 65 godina. Tokom devedesetih, medjutim, nastavljeno je sa nepovoljnijim promenama kod starije, naročito ženske populacije. Poredjenje vrednosti srednjeg trajanja života za lica stara 65 godina u Jugoslaviji sa odgovarajućim u razvijenim zemljama, zaostajanje u proseku iznosi oko 3 godine za muško i oko 5 godina za žensko stanovništvo. U Japanu je ono u 1998. godini iznosilo 17,1 godinu odnosno 22,0 godine respektivno. Medjutim, interesantno je da

su sve do sedamdesetih ovi pokazatelji bili na gotovo istom nivou u našoj zemlji i u Japanu, a da su posle toga ispoljene razlike, kao posledica zaustavljanja pozitivnih tendencija u diferencijalnoj smrtnosti po starosti, pa čak i porasta stopa kod starog stanovništva u Jugoslaviji. S druge strane u Japanu je od 1970. do 1998. godine očekivano trajanje života za starost 65 (za oba pola) povećano za 40%, naspram povećanja od 9% za 0 godina starosti. U istom periodu u Jugoslaviji je, iako znatno niži procenat porasta, i dalje on bio značajniji kod odojčadi (iznad 6% za oba pola), nego kod starih 65 godina (ispod 5%). Otuda, takav smer i intenzitet promena rezultirao je, u odnosu na Japan, relativno većim zaostajanjem kod lica starih 65 godina nego starih 0 godina.

Očekivano trajanje života za lica stara 85 i više godina, tokom čitavog posmatranog perioda, poraslo je svega za oko 8% kod muškog i 10% kod ženskog stanovništva Jugoslavije. Njegov današnji nivo rezultat je malih promena u stopama smrtnosti najstarijeg stanovništva. U proseku lica stara 85+ živeće još 4,2, odnosno 4,4 godine respektivno pod predpostavkom mortaliteta iz 1997/98. Istovremeno Japance očekuje u proseku dodatnih 5,4, a Japanke  7,2 godine.

Preme tome, sredovečno i staro stanovništvo u Jugoslaviji je imalo znatno nepovoljnije tendencije mortaliteta u odnosu na mlado stanovništvo, izrazitije počev od sedamdesetih, i naročito kod muškaraca. Devedesete godine su ponovo nepovoljnije za staro stanovništvo, ovoga puta posebno za žensko, kod koga je zabeleženo i malo smanjenje ovog pokazatelja. Imajući u vidu promene i dostignuti nivo očekivanog trajanja života u razvijenim zemljama, može se reći da su odstupanja u odnosu na pokazatelje za našu zemlju značajna, relativno veća kod starog stanovništva. Otuda, iako sve mogućnosti, u našoj zemlji, za smanjenje smrtnosti i kod mladjih nisu iskorišćene, posebno kod odojčadi, redukcija mortaliteta starih jeste šansa za porast dužine života. U tom smislu izgleda najveću važnost imala bi veća kontrola kardiovaskularnih bolesti i suzbijanje riziko-faktora vezanih za individualno ponašanje.