Prekomponovanje braka, partnerstva i porodica u savremenim društvima

Apstrakt

U radu se opisuju savremene promene u braku, partnerstvu i porodici u evropskim populacijama, a zatim se prikazuje njihova evolucija od poslednjih dekada XX veka pa do danas, kao i  različiti oblici i tipovi u kojima se ispoljava pluralitet savremenih partnerskih zajednica. Drugi cilj ovog priloga jeste da pruži jedan širi teorijsko-hipotetički, eksplanatorni okvir za razumevanje onoga što se zbiva u stanovništvu (na pojavnoj ravni), ali sada u kontekstu savremenih društava. Tu se uvode tri varijable: makro (paradigma modernizacije, odnosno socijetalnih, tj. strukturalnih i kulturnih promena), mikro (paradigma: resursi-ograničenja-ponašanje) i mezo (razlike u društvenom i demografskom razvitku država severne, zapadne, južne i centralne i istočne Evrope (bivših socijalističkih zemalja u tranziciji).

U radu je dato i oprezno predviđanje šta se u budućnosti može očekivati u vezi sa: empirijski dokumentovanom raznolikošću životnih aranžmana evropske populacije Zapada, ali i Istoka, kao i relevantnim demografskim posledicama. Na makronivou (paradigma struktura/kulltura) odgovori zavise od brzine kojom će se odvijati dva glavna društvena procesa: 1) razvitak "evropskog društva" i 2) rađanje "svetskog" (globalnog) društva. Većina autora izvodi zaključak o konvergenciji društvenog i demografskog razvitka na prostoru Zapadne, ali ne i Istočne Evrope (a posebno Balkana). Ovaj zaključak se tiče čak i država južnoevropskog regiona, s obzirom da je neizvesno kojim će se pravcima i brzinom odvijati njihovo uključivanje u Evropsku Uniju.

U vezi sa trendom opadajaćeg fertiliteta, može se očekivati nastavak tendencije i u budućnosti, na čitavom evropskom prostoru, a podržavaće ga socijetalne promene (post)modernizacije, individualizacije i racionalnog ponašanja, tako da će u većini slučajeva roditelji zadovoljavati svoje potrebe sa samo jednim detetom. Nasuprot, porodične forme i životni stilovi stanovnitva odražavaće verovatno i u buduće razlike između država severa i zapada Evrope sa jedne, juga sa druge i centralne i istočne Evrope (bivših socijalističkih zemalja) sa treće strane.

Bračna spremnost, stilovi partnerstva, kao i težnja ka formiranju porodice zavisiće od individualnih odluka, koje će proizlaziti iz ličnih resursa i ograničavajućih faktora (na makro, mezo i mikro planu). Na agregatnom nivou stanovništava, rezultat će biti polarizacija između ne-porodičnih i porodičnih domaćinstava. Društveni uslovi pozne modernosti (povećanje rizika, nesigurnosti radnog mesta, kriza države blagostanja) kao i globalizacije verovatno će doprineti pojačavanju te polarizacije. Isti zaključak se može izvesti i za grupu bivših socijalističkih država Centralne i Istočne Evrope (i Balkana), čiji je sada ključni problem dovršavanje procesa transformacije ka tržišnoj privredi.