Teorije o nastanku i strukturi porodičnih zadruga

Apstrakt

U ovom radu autor se kritički odnosi prema najpoznatijim shvatanjima pojma porodične zadruge. U prvom planu su radovi, do sada nazivanih, jugoslovenskih autora. Radovi stranih autora su u drugom planu. Oni se klasifikuju po jednom opštijem principu – po tome kako objašnjavaju nastanak porodične zadruge. Od toga, po pravilu, zavisi i viđenje osnovnih karakteristika, elemenata strukture, procesa menjanja, prilagođavanja novim uslovima i nestajanja porodične zadruge.

U prvom delu analizira se doprinos istraživača koji porodičnu zadrugu smatraju ustanovom Slovena. Na taj način se njena pojava dovodi u vezu sa elementima određene etničke zajednice. Ukazuje se na domete i posledice ovakvih shvatanja.

Drugi deo je posvećen tumačenjima porodične zadruge kao pojave nastale u feudalizmu. Ona je posledica delovanja poreskog sistema. Sa njegovim nestajanjem raspada se i zadruga. Ukazuje se na aistoričnost ovakvog određenja društvenog razvoja i ovog oblika porodice. Posebno se zamera autorima da su zanemarili klasni karakter feudalizma i da su prenaglasili značaj faktora sile.

Treći deo se odnosi na teorije koje porodičnu zadrugu smatraju ustanovom nastalom na prelazu iz rodovskog u klasno društvo. Ovi istraživači naglašavaju da je to opšta, istorijski uslovljena pojava, nastala pre klasnog društva i nestala sa njegovim razvojem. Od posebne važnosti su elementi njene strukture, načini menjanja u novim uslovima i procesi nestajanja. Suština toga shvatanja glasi: porodična zadruga je opšti istorijski oblik porodične organizacije nastao na prelazu iz rodovskog u klasno društvo. Najvažnije karakteristike su joj: 1) krvno srodstvo muških članova; 2) zajednička imovina; 3) nerazvijena podela rada, a živi ljudski rad je najvažniji za njen opstanak; 4) demokratsko upravljanje i 5) ona nije zbir prostih porodica; zasnovana je na srodstvu, lozi, i prethodi nastajanju monogamne porodice.