Slabosti statističke i demografske analize u procenama žrtava rata u Bosni i Hercegovini u periodu 1992-1995.

Apstrakt

U političkoj i ratnoj krizi koja je zahvatila Bosnu i Hercegovinu u proleće 1992. sa završetkom ratnih neprijateljstava u jesen 1995, kada je usledio "Dejtonski sporazum" (Novembar 1995), odigrala se medijska bitka. Od samog početka ta bitka je imala međunarodni karakter. Pitanje broja ratnih žrtava (ubijenih i nestalih) "eksplodiralo" je u Junu 1993. kada je Haris Silajdjić izneo tvrdnju da ima 200000 mrtvih među Muslimanima. Ovaj broj je nekritički postao osnova svih kasnijih medijskih i domaćih "naučnih" "istina" o broju žrtava. Upregnute su statističke i demografske discipline da potkrepe, ako ne već i da dokažu propagandistička stanovišta. Objektivnost je zatomljena jednim i inače užasnim "licem rata". Imajući iskustvo Drugog svetskog rata na prostoru Jugoslavije, pitanje broja žrtava ne prestaje biti aktuelno decenijama nakon završetka rata. Bosna i Hercegovina je više nego potvrda. Ovo pitanje kao da se prepliće (na svojevrsan način "hrani") sa najtežim političkim i međunarodnim pitanjima i sudskim procesima. ("Međunarodni sud pravde", optužnica Bosne i Hercegovine protiv Savezne Republike Jugoslavije, odnosno Srbije).

Metodološka analiza najvažnijih radova koji se bave pitanjem broja žrtava u bosanskom ratu (pre svega onih koji su radili bošnjački instituti i autori) ukazuje na "greške" koje su pravi karakter ovih radova (propagandistički). Manipulacija statističkim metodama i brojevima nije nova. Metodološke i numeričke zamke mogu izmaći i najupućenijima.

Upotreba statistike i socijalne nauke u sudskim procesima kao da pokazuje Janusovo lice nauke: na jednoj strani istinska "moralna strast" istraživača nalazi visoki smisao, a na drugoj posebni interesi nastoje da se nametnu putem te (najrafiniranije) instrumentalizacije nauke i znanja. (Poučan je primer svedočenja Mr. Patrick Ball-a u procesima pred Haškim tribunalom o pitanju uzroka egzodusa Albanaca u ratnoj krizi na Kosovu i Metohiji 1999-te godine).

U ovoj analizi ukazuje se na krucijalni defekt svakog statističkog (i demografskog) postupka izvođenja broja žrtava rata u nedostatku repernog popisa stanovništva nakon rata (koji je u Bosni i Hercegovini izostao). Takođe je u najkraćem data kvalifikacija kvaliteta popisa 1991. u Bosni i Hercegovini (autor je bio stručni i organizacioni voditelj svih operacija poslednjeg popisa u bivšoj Jugoslaviji 1991).

Možda je najmarkantnija tačka, u do sada neprekinutom toku iznošenja brojeva i analiza o žrtvama bosanskog rata, tekst George Keney-a objavljen u NY Times Magazine-u, 23. aprila 1995. godine.