Golija – Razvitak stanovništva i perspektive

Apstrakt

Osnovna ideja istraživanja bila je da se utvrdi stanje i problemi u razvitku stanovništva jedne izolovane planinske sredine, koja je u Prostornom planu Srbije izdvojena kao potencijalno razvojno i atraktivno područje, budući da raspolaže visokovrednim prirodnim resursima. Istraživanje je fokusirano na neposredno zaštićeno područje Parka prirode "Golija" ali, gde god je to bilo potrebno zarad boljeg razumevanja demografskih kretanja, analizirano je i šire funkcijsko-gravitacijsko područje, koje u adminsitrativnom pogledu pripada opštinama Ivanjica, Kraljevo, Novi Pazar, Raška i Sjenica.

Utvrđeno je da područje Golije odlikuju sledeći nepovoljni (ograničavajući) elementi demografskog razvoja: konstantan populacioni pad, koji je prisutan u praktično svim naseljima; intenzivan proces iseljavanja stanovništva, koji se poslednjih desetak godina usporava usled smanjenja broja potencijalnih emigranata; poremećaji u svim relevantnim demografskim strukturama; intenziviranje procesa demografskog starenja, koje rezultira i kontinuiranim padom prirodnog priraštaja i urušavanjem svih osnovnih funkcionalnih kontingenata stanovništva, što će se, svakako, negativno odraziti na buduću reprodukciju i obnavljanje stanovništva. Ako se uzme u obzir ovako nepovoljno stanje, onda se opravdano postavlja pitanje demografske, a time dovode u pitanje i razvojne, perspektive ovog planinskog prostora.

U drugom delu rada ukazuje se na demografske perspektive područja Golije. Prema prvoj varijanti procena, koja polazi od pretpostavke o nastavljanju dosadašnjih osnovnih tendencija u demografskom razvoju, do 2030. godine broj stanovnika Golije bio bi gotovo prepolovljen. U drugoj varijanti procena pošlo se od pretpostavke da će se u bliskoj budućnosti, imajući u vidu planirane razvojne aktivnosti, ostvariti neke ozbiljnije promene u funkcionalnoj strukturi ovog prostora, a koje bi rezultirale nešto bržim tempom ukupnog razvoja pojedinih njegovih delova, što bi se reflektovalo i na postepeno usporavanje negativnih tendencija u njegovom populacionom razvoju u celini. Treba naglasiti da bi se prvi, početni, pozitivni efekti ozbiljnije manifestovali tek najranije za 20 godina. To znači da bi do tada postepeno došlo do zaustavljanja ispoljenih tendencija u dosadašnjem demografskom razvoju ovog prostora i formiranja kompleksnih (i razvojnih i demografskih) preduslova za njegovu kasniju demografsku revitalizaciju. Karakteristično je da svi navedeni efekti ne bi sprečili demografsko izumiranje 15 naselja. To nameće potrebu da se pri definisanju strategije uređenja i razvoja ove prostorne celine moraju jasno izdvojiti naselja, i njihove funkcijske zone, koja imaju određene razvojne predispozicije, naselja koja imaju minimalne, demografske i funkcionalne, potencijale za budući razvoj, i naselja koja u periodu prospekcije mogu demografski opstati.