Trendovi fertiliteta u Srbiji tokom 1990-ih godina

Apstrakt

Devedesete godine XX veka predstavljale su jedan izuzetno složen period u bitisanju stanovništva Srbije. Pored dugoročnih faktora na demografski razvitak delovao je i niz burnih događaja. Raspad SFRJ, rat u okruženju, sankcije međunarodne zajednice, društvene promene (tranzicija, transformacija ili regresija), duboka ekonomska kriza, poremećaji socijalne stratifikacije, politički problemi, kriza institucija, vojna intervencija NATO pakta. Maladaptacioni sindrom na izmenjen sistem vrednosti i norme kao i smanjen stepen samorealizacije, osećaj nesigurnosti, i život u permanentnom stresu su osnovne odlike življenja ovog perioda na individualnom, psihološkom nivou. Siromaštvo odnosno redukcija potreba na egzistencijalnom nivou, su, pak, osnovne karakteristike ekonomske cene ove decenije koju je platila ogromna većina stanovništva.

Kako su ove promene delovale na odluku pojedinca da rađa? Analiza pokazatelja fertiliteta stanovništva ukazuje da niskonatalitetna područja Srbije u devedesetim godinama karakteriše jasan pad rađanja. Međutim, nivo rađanja koji beleži stanovništvo centralne Srbije i Vojvodine, imajući u vidu dubinu krize društva i isksutva zemalja čije su ekonomije u tranziciji, otvara pitanje kako demografska cena nije bila veća. U objašnjenje se nameće nekoliko faktora. Pre svih brak nije bio ugrožen, istraživanja sociološko-psihološke prirode su pokazala promenu društvenog karaktera potvrđujući dominaciju tradicionalističke vrednosne orijentacije, a devedesete godine karakteriše i drugačija populaciona klima i drugačiji stav države prema populacionoj politici. U okviru preduzimanih mera koje su mogle imati efekte izdvajaju se zaštita radnih prava porodilje i zbrinjavanje dece zaposlenih majki. Sa druge strane, podregistarcija živorođene dece ograničava analizu fertiliteta stanovništva na Kosovu i Metohiji. No registrovani podaci kao i rezultati dubinskog istraživanja ukazuju na dominaciju, ali i proces transformacije tradicionalnog reproduktivnog ponašanja i položaja žene.