O problemu tačnosti populacionih projekcija na nivou opštine: primer projekcija stanovništva Srbije 1970-2000.

Apstrakt

Kvalitet i tačnost populacionih projekcija je važno pitanje ne samo za njihove brojne korisnike već i za sve autore ovih demografskih proračuna koji se trude da povećaju njihovu upotrebnu vrednost. Posebno je osetljivo pitanje tačnosti populacionih projekcija manjih teritorijalnih celina i za kraće vremenske rokove, jer takve projekcije najčešće služe kao ulazni parametri za različite vidove društvenog planiranja. Kroz ovaj rad predstavljeni su rezultati analize koja se odnosi na do sada najbolje dokumentovan komplet projekcija ovog tipa, a koji obuhvata celu teritoriju Srbije. U pitanju su projekcije na nivou opština izrađene za trisesetogodišnji period, 1970-2000, kao naučna osnova društvenog plana SR Srbije. Pripremljene su dve različite varijante. Jedna je podrazumevala linearni nastavak uočenih tendencija iz pretprojekcionog perioda, a druga je plod hipoteza tzv. kohortno-komponentnog metoda, koji je pretpostavio postepeno ujednačavanje nivoa plodnosti odnosno smrtnosti između opština u okviru svake od makrocelina Srbije, ali je apstrahovao migracije.

Primenom nekoliko indikatora, baziranih na relativnom odstupanju projektovanog ukupnog broja stanovnika opštine od popisom registrovane vrednosti, utvrđen je intenzitet i smer projekcione greške. Eksplikacija nastanka i formiranja izmerenih vrednosti greške vršena je pomoću analize odstupanja projektovanog kretanja glavnih demografskih komponenti u odnosu na ostvareni demografski razvoj. U sklopu analize ispitivan je i nivo korelacione zavisnosti između iznosa greške i faktora koji su prepoznati kao mogući izvori odstupanja. Rezultati analize potvrdili su značaj migracione komponente u projektovanju populacije manjih teritorijalnih jedinica u okviru države. Iako je predviđanje budućeg migracionog bilansa povezano sa najvećim izvorima neizvesnosti u poređenju sa druge dve komponente razvoja populacije, posebno na duži rok, njegovo apstrahovanje iz projekcionih proračuna znatno više utiče na tačnost projekcionih rezultata vezanih za nivo opština nego za nivo makrocelina. Razlog je u generalno intenzivnijim unutardržavnim migracionim kretanjima nego u spoljnim migracijama, kao i u proporcionalno većem efektu migracije na male populacione jedinice u poređenju sa makrocelinama. Jedan od osnovnih nalaza ove analize ukazuje da su najveća odstupanja projekcionih rezultata, u odnosu na ostvarene vrednosti, vezana upravo za opštine na čiji je demografski razvoj migraciona komponenta imala veliki uticaj.